In het jaar 2010 zijn de volgende leden van onze kring overleden

 

J (Hans).T.M. Evers (17.02.1951 - 06.03.2010)

 

Ad van de Moosdijk (16.12.1935 - 24.07.2010)

 

Jan Coenen (01.12.2010)

 

Mogen zij  allen rusten in vrede

• Het totaal aantal leden op 31.12.2010 bedroeg 69.
• Het bestuur bestond uit Dr. T.C.J. Gribnau (voorzitter), Dr. E. Kellenbach (secretaris), Dr. I.M.L. Jöbses (pennigmeester) en Dr. C. Arts.
• Er waren 8 reguliere avondbijeenkomsten, de eerste voorafgegaan door de Jaarvergadering. Het gemiddeld aantal deelnemers was 19 (minimum: 9, maximum 27).
• Er was een excursie naar het NIZO (R&D en Food Processing & Application Centtre), te Ede; aantal deelnemers was 16.
• Er vonden 3 bestuursvergaderingen plaats, en de voorzitter nam deel aan het jaarlijkse KNCV Kring Overleg.
• In samenwerking met de KNCV werd de brochure “KNCV - Chemische Kringen”  verzorgd.

 

• Dinsdag 9 februari - Jaarvergadering - Planten zijn technologisch uitdagend!, Dr. W.N.J. Ursem (Wetenschappelijk directeur Botanische Tuin, Faculteit Technische Natuurwetenschappen TU Delft, Afdeling Biotechnologie).
  In de Botanische Tuin TU Delft groeien 8000 nuttige planten voor mens en indusrie. De aanvankelijke (1917) nadruk op o.a. latex, gom, hars en houtvezels uit tropisch Indonesië is inmiddels verschoven naar hedendaagse wetenschappelijke innovaties. Voorbeelden van recente ontwikkelingen: fijnstof reductie systeem voor snelwegen, kristalgestuurde bewegingssystemen, electrisch melken van secundaire metaboliet plantenstoffen en monitoring van verdamping door planten in het kader van het European Space Agency programma. Al deze vindingen vinden hun oorsprong in op planten gebaseerde systemen of materialen.
  Een waarlijk “flitsende” en boeiende lezing, enthousiast gepresenteerd door een deskundige spreker met een zeer brede kennis en belangstelling.
   
• Dinsdag 9 maart - Oppervlaktespanning van elektrolytoplossingen: Een thermodynamische analyse, Prof. Dr. J. Lyklema (emeritus Universiteit Wageningen) i.s.m. Dr. J. Drzymala (Polen).
  Het is algemeen bekend dat oppervlakte-aktieve stoffen (surfactanten) de oppervlaktespanning verlagen. Met elektrolyten is iets bijzonders aan de hand. Sommige verlagen de opppervlaktespaning andere geven juist een verhoging. Modelanalyse op basis van hydratatie en electrische wisselwerking is bekend. In de voordracht wordt een aanzet gegeven tot een fenomenologische, puur thermodynamische, benadering.
  Een lezing voor de “fijnproever”, helder gepresenteerd door een colloïd chemicus met een lange staat van dienst.
   
• Dinsdag 13 april - Ontwerpen en Ontwikkelen van Producten, Prof.Ir. J.A. Wesselingh (emeritus Universiteit Groningen).
  Voor de ontwikkelingsgang van idee naar ontwerp en verkoopbaar eindprodukt bestaan bestaan al geruime tijd verschillende strategische basis methoden. Voor produkten uit de (bio)technolgische, farmaceutische en voedingsmiddelen industrie is een dergelijke aanpak pas later op gang gekomen. Geschetst wordt hoe de spreker een college cyclus heeft opgezet gebaseerd op groepsopdrachten en team-werk in een samenwerkingsverband tussen de Universiteit van Groningen en de Techische Universiteit van Denemarken.
  Een interessant  betoog deskundig, en op humoristische wijze gepresenteerd. Er werd echter niet echt recht gedaan aan de huidige stand van zaken in de farmaceutische indusrtie.
   
• Dinsdag 11 mei - Holleman en “De Mol”, Dr. habil. Henk Kubbinga (Universiteit Groningen).
  Het mol-begrip behoort tot het kern-theoretische hart van de scheikunde. Enerzijds heeft het betrekking op op het aantal deeltjes overeenkomend met het ‘getal van Avogadro’, anderzijds op een hoeveelheid stof uitgedrukt in gram overeenkomend met het atoom- dan wel molecuulgewicht. Sinds 1970 maakt het deel uit van het Système International des Unités (SI). De rol van de Nederlandse chemicus Arnold Frederik Holleman (1859-1953)  -  auteur van honderdvoudig herdrukte standaard leerboeken  -  bij de verbreiding van dit begrip wordt nader toegelicht.
  Een, met name voor chemie historici, interessante lezing door een “molecuul expert”, schrijver van “The molecularization of the world picture, or the rise of the Universum  Aurasiacum” (Groningen University Press, 2009).
   
• Dinsdag 1 juni - Excursie naar het NIZO (R&D en Food Processing & Application Centtre), te Ede.
  Hoewel het meeste werk dat NIZO verricht vertrouwelijk is werd er toch een helder inzicht gegeven in een ruim scala aan  technologieën en de innovaties binnen dit instituut. Een rondleiding in de moderne laboratoria, en een bezoek aan het ‘processing centre’, begeleid en gevolgd door een geanimeerde discussie vormden de afsluiting van een zeer geslaagd bezoek.
   
• Dinsdag 12 september - Hoe haalt een geneesmiddel de markt.....of niet?, Dr. Menno van der Waart (emeritus Organon / Schering-Plough, Oss).
  De beslissing van MSD om de R&D activiteiten bij het voormalige Organon stop te zetten betekent het einde van een
  aantal interessante lijnen van onderzoek dat tot belangrijke nieuwe medicijnen zou hebben kunnen leiden. De ontwikkeling  
  van nieuwe geneesmiddelen is een langdurig en kostbaar proces. Gemiddeld staat 12-14 jaar voor de totale route, die te verdelen is in: chemische synthese van een stof, farmacologisch onderzoek in dierrmodellen, farmaceutische
  vormgeving, toxicologische evaluatie, kinetisch en metabolisch onderzoek en tenslotte klinische studies in de mens. Als alle lichten “op groen” staan volgt er een definitief synthese proces op grote schaal, een definitieve farmaceutische doseringsvorm en de uiteindelijke verpakking. De omvangrijke, en tijdrovende, registratie procedure   al in gang gezet tijdens de voorgaande activiteiten    vormt het slotstuk tot de uiteindelijke marktintroductie.
  De enthousiaste spreker gaf een heldere kijk op het wel en wee van de ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel bij de huidige stand van wetenschap, techniek en regelgeving.
   
• Dinsdag 12 oktober - De chemie achter fysische en optische veranderingen in Oude Meesters. Dr. Klaas Jan van den Berg (Instituut Collectie Nederland ICN, Amsterdam).
  De verf op een schilderij staat in de loop van de vele, soms honderden jaren, bloot aan tal van chemische processen zoals: oxidatie, polymerisatie en hydrolyse. Een en ander uit zich als fasescheiding, verkleuring en craquelure. Ook vuilophoping speelt een belangrijke rol. Analyse van deze verschijnselen levert vaak een indicatie op voor mogelijkheden tot restauaratie.
  Ook de ontwikkeling van de produktie van olieverf door de jaren heen speelt een belangrijke rol.
  Een uitstekend verhaal, waarbij de spreker duidelijk nog veel meer “munitie” achter de hand had dan hij kon vertellen.
   
• Dinsdag 9 november - Zonlicht concentrerende systemen: de toekomst!, Ir. Peter Penning (SunCycle, High Tech Campus, Eindhoven).
  In een concentrator wordt over een groot oppervlak licht ingevangen dat gefocusseerd wordt op een klein oppervlak. Suncycle werkt aan een technologische innovatie die bestaat uit een volkomen nieuw principe om het zonlicht te concentreren op een zonnecel. Het systeem volgt de zon door de rotatie van een Fresnel prisma en een vrij platte, parabolische schotel in hetzelfde vlak. Ten opzichte van de gangbare concentratoren is het SunCycle systeem eenvoudiger
  en dus goedkoper te produceren. Het vereist minder nauwkeurigheid in de rotatie en is bovenal in een platte configuratie uit
  te voeren en zo toepasbaar thuis.
  Een zeer interessant verhaal waarbij een mathematicus/opticus een slimme vinding terecht in het zonnetje zette.
   
• Dinsdag 14 december - Escher en het Droste-effect, Prof.Dr. H.W. Lenstra (Universiteit Leiden/ Berkeley).
  Met een gedegen wiskundige analyse, en daaruit volgende hallucinerende computer animaties, werd zichtbaar gemaakt wat er door Escher in zijn litho “ Prentententoonstelling” (1956) in het midden blanco is gelaten.
  De Leidse  wiskundige, getaltheoreticus en Spinozaprijs winnaar gaf een briljante lezing in combinatie met een schitterende beeldpresentatie.

• Het totaal aantal leden op 31.12.2009 bedroeg 72.
• Het bestuur bestond uit Dr. T.C.J. Gribnau (voorzitter), Dr. E. Kellenbach (secretaris) en Dr. I.M.L. Jöbses (pennigmeester).
• Er waren 8 reguliere avondbijeenkomsten / jaarvergadering en een extra Darwin-lezing , bijgewoond door 15-25 leden en gasten.
• Er was een excursie naar het laboratorium van de VWA/Keuringsdienst van Waren te Eindhoven (16 deelnemers).
• De voorzitter verzorgde een lezing (5000 jaar zwangerschapstest ontwikkeling) voor de Rotterdamse Chemische Kring en voor de Chemische Kring Midden Nederland.
  
   
• Dinsdag 24 februari - Jaarvergadering - Ergodynamica: Het zinvolle alternatief voor thermodynamica?, Drs. F. Gerhartl (oud-docent Hogeschool Arnhem-Nijmegen).
  Thermodynamica presenteert zich als fenomenologische wetenschap. Energie en entropie bepalen in fysisch opzicht ons wereldbeeld. Hoe aannemelijk ook, toch komt het thermodynamisch stelsel onder druk te staan. Wordt het niet eens tijd de onvoorwaardelijk geaccepteerde filosofie van Planck te heroverwegen?
  Een origineel betoog waarbij er tijdens de lezing, en na afloop, levendig gediscussieerd werd in speciale aanwezigheid van Prof. Dr. Hans Lyklema. De spreker en laatstgenoemde zagen geen kans hun fundamentele verschil van inzicht te overbruggen.
   
• Dinsdag 17 maart - Plasma and Materials Processing @ TU/e, Prof.Dr.Ir. M.C.M. v.d. Sanden (Technische Universiteit, Eindhoven).
  Plasma behandeling van materialen ontwikkelt zich als een sleutel technologie voor de 21e eeuw. De afdeling R&D/Materials Processing van de TU/e heeft een fundamenteel inzicht ontwikkeld in de karakteristieken van de de plasma (gas) fase, en in de processen die zich afspelen aan de oppervlakte van de behandelde materialen. Met deze kennis zijn technieken ontworpen om de (oppervlakte)eigenschappen van materialen gecontroleerd te wijzigen. De optimalisering van processen en materialen ten behoeve van de productie van efficiënte, en qua kostprijs aanvaardbare, fotovoltaïsche zonnecellen kreeg ruim aandacht.
  Een boeiend betoog van een enthousiast en zeer deskundig spreker. Jammer dat de nogal gedateerde samenvatting van de lezing oorzaak was van een slechts bescheiden aantal toehoorders, hetgeen de spreker ruiterlijk toegaf.
   
• Dinsdag 7 april - Productie en toepassingen van inuline, Ir. A. Alberts (Sensus, Roosendaal).
  Inuline is een koolhydraat dat in vele plantensoorten als reservemateriaal voorkomt.Het polymeer is opgebouwd uit een variabel aantal fructose eenheden veelal met een eindstandig glucosemolecuul. Het wordt op industriële schaal gewonnen uit cichoreiwortels, en op grote schaal toegepast als vet- en suikervervanger en als laagcaolorische vulstof in de voedingsmiddelenindustrie (zuivel-/bakkerijprodukten, dranken, ontbijtgranen, ijs, snoepgoed). Er wordt ook onderzoek gedaan naar de synthese en toepassing van inuline derivaten.
  Een duidelijke en afwisselende lezing met de nadruk op de (industriële) toepassingen van inuline en gezondheidsaspecten, en wat minder gericht op de chemie.
   
• Dinsdag 5 mei - De Chemie achter Papier, Karton en Drukinkt, Ing. H.W. Puck Broens (PST Docent, VAPA Scholing & Training (Papier, karton, golfkarton), Apeldoorn.
  De chemisch-technische aspecten van de de productie van papier en (golf)karton werden gedetailleerd behandeld.Ook werd er ingegaan op de herkomst van de diverse soorten ruwe grondstoffen en de bereiding van cellulose daaruit. De formulering van de juiste soort drukinkt in relatie tot de specifieke eigenschappen van zeer diverse papier-/kartonsoorten en het gewenste effect is gebaseerd op (fysisch)chemische eigenschappen van pigment/kleurstof, vulmiddelen, additieven en te bedrukken substraat.
  Een lezing met (te) veel details door een spreker met veel enthousiasme voor zijn vakgebied, en bovendien voorzien van (wellicht te) ruime documentatie.
   
• Dinsdag 2 juni - Excursie naar het Laboratorium van de VWA / Keuringsdienst van Waren te Eindhoven, P. in ‘t Veld en M. Grutters.
  Vanwege de historische banden met de Keuringsdienst van Waren -- vele jaren was de BCK te gast in de kantine van het gebouw van de KvW aan de Rijzertlaan te Den Bosch -- werd een bezoek gebracht aan het splinternieuwe gebouw met zeer moderne laboratoriumfaciliteiten. Na een drietal lezingen:  “De toekomst van de VWA”,  “Onderzoek naar zware metalen m.b.v. ICP/MS” en “Bepaling van voedingsvezels” was er ruim tijd voor een bezoek aan de diverse laboratoria, gevolgd door een gezellige discussie over heden en verleden van VWA en BCK.
  Een zeer geslaagd bezoek zowel met betrekking tot de wetenschappelijke inhoud als tot de gastvrije ontvangst.
   
• Dinsdag 1 september - Chemie in het Douanelaboratorium: Van Cadmium in speelgoed tot DNA in rijst, Dr. M. Slegt (Douanelaboratorium, Amsterdam).
  Het Douanelaboratorium is een nationaal opererend onderdeel van de Douane, die op haar beurt weer onderdeel is van de Belastingdienst. Er worden zo’n 20.000 analytische monsteronderzoeken uitgevoerd. Daarnaast worden er enkele duizenden  schriftelijke onderzoeken verricht en verlenen medewerkers technische en analytische ondersteuning ter plekke. Een breed scala aan analytische technieken passeerde de revue, ruim geïllustreerd met talloze parktijkvoorbeelden.
  Een interessante lezing die velen “de ogen opende” omtrent de zeer gevarieerde, en soms onverwachte, activiteiten van de Douane, en helder gepresenteerd door een kundig spreker.
   
• Dinsdag 6 oktober - De hulptroepen van Watson en Crick, Prof.Dr. H.P.J. Bloemers (emeritus, Radboud Universiteit Nijmegen, Laboratorium voor Biochemie).
  “They impressed me by their extreme ignorance. [...] I never met two men who knew so little - and aspired so much.[...] They didn’t seem to know of my work, not even the structure and chemistry of the purines and pyrimidines”. Deze opinie van Erwin Chargaff vormde het startpunt van de lezing over de “levensgeschiedenis” van DNA. De rol van de chemie daarin, maar vooral ook die van diverse onderzoekers, werd gedetailleerd toegelicht.
  Een boeiende voordracht door een humoristisch spreker met grote kennis van het onderwerp inclusief tal van anekdoten betreffende de diverse wetenschappers.
   
• Dinsdag 3 november - Het Huisartsen Laboratorium, Drs. W.P.F. Rutten (Directeur SHN, Etten-Leur),.
  Er werd een overzicht gegeven van de rol van de klinische chemie in de geneeskunde. De opleiding van de klinisch chemicus, en aspecten van dit beroep met betrekking tot kwaliteitsborging, wetgeving en ziektekostenverzekering kwamen aan bod. De diverse diensten die het laboratorium te Etten-Leur biedt aan een zeer groot aantal huisartsenparktijken werden toegelicht. Het huisartsenlaboratorium van SHL is één van de eersten ter wereld die de analyse van bloed- en urine monsters volledig heeft gerobotiseerd.
  Een levendige presentatie gegeven door een enthousiaste spreker, getuigende van een grondige kennis van theorie en praktijk. Een geanimeerde discussie illustreerde de waardering van de toehoorders.
   
• Dinsdag 1 december - Eten met je Neus, Dr. C. Winkel (Quest / Givaudan, Naarden).
  De fysiologische en chemische aspecten van het mechanisme achter proeven en ruiken werden gedetailleerd besproken. De correlatie tussen chemische structuur van een verbinding en zijn reuk of smaak is lang niet altijd duidelijk. Ook speelt de concentratie een zeer belangrijke rol. Zo ruiken indol en derivaten als vaste stof niet echt aantrekkelijk, maar in zeer lage concentratie zijn zij verantwoordelijk voor de geur van viooltjes en jasmijn. Givaudan produceert de novo synthetische smaak- en reukstoffen, maar ook gebaseerd op isolatie uit natuurlijke grondstoffen.
  Een flitsende lezing door een spreker met een grote kennis van zaken, nog versterkt door zijn grote enthousiasme.
   
• Dinsdag 15 december - Darwin, Dr. R.W.B. Schade (internist / medisch oncoloog, Bernhove Ziekenhuis, Oss).
  In deze extra lezing bij gelegenheid van het Darwin jaar werd werd een duidelijk inzicht gegeven in leven en werken van Darwin temidden van zijn tijdgenoten. Zijn “leer” werd getoetst aan moderne inzichten  en, ofschoon niet direct behorende tot de leer van Darwin zelf, werd er een verband gelegd met de ontstaansgeschiedenis van de mens.
  Een boeiende voordracht door een spreker die die helder en humoristisch blijk gaf van zijn vertrouwdheid met deze materie

• Het totaal aantal leden op 31.12.2011 bedroeg 67.
• Het bestuur bestond uit Dr. T.C.J. Gribnau (voorzitter), Dr. E. Kellenbach (secretaris), Dr. I.M.L. Jöbses (penningmeester) en Dr. C. Arts.
• Er waren 8 reguliere avondbijeenkomsten, de eerste voorafgegaan door de Jaarvergadering. Het gemiddeld aantal deelnemers was 19 (minimum: 14, maximum 27).
• Er was een excursie naar “The Maastricht Forensic Institute (TMFI)” op de Chemelot Campus te Geleen; het aantal deelnemers was 20.
• Er vond 1 bestuursvergadering plaats. De selectie van de lezingen/sprekers voor het programma van 2012 werd via e-mailwisseling/scorelijst gemaakt. De voorzitter nam deel aan het jaarlijkse KNCV Kring Overleg.
• De voorzitter verzorgde een lezing (“5000 Jaar Zwangerschapstest Ontwikkeling”) voor de groningse Chemische Kring.
• De BCK is aangemeld bij het Bètatechniekloket, een KNCV expertdatabase t.b.v. onderwijsinstellingen en bedrijven (www.betatechniekloket).

 

Dinsdag 8 februari - Jaarvergadering - Imaging Femtochemie, Prof.Dr. H.M. Janssen (LaserLab, Vrije Universiteit, Amsterdam).
Chemische reacties en molekulaire vibraties vinden plaats op een tijdschaal van 10 - 100 femtoseconden. Om dit soort processen in ‘real time’te kunnen bestuderen zijn technieken nodig die nog sneller zijn. Toepassing van ultrasnelle laser pulsen maken het mogelijk om de ‘transition state’ van chemische reacties in ‘real time’ te onderzoeken. Manipulatie van het kwantum-gedrag van moleculen met speciale laservelden maakt het mogelijk om chemische reacties te initiëren.
Een boeiende presentatie met een helder en gedegen overzicht van een groot onderzoeksgebied, met een goede combinatie van historische ontwikkelingen en de huidige stand der techniek.
 

Dinsdag 15 maart - Algen, de heilige graal van biobrandstof? , Drs. P. Van Dorpel (Directeur Algae Link N.V.
Yerseke).
Door plotselinge verhindering van de spreker werd de bijeenkomst geannuleerd. Op 24 mei heeft hij zijn lezing alsnog gehouden.
De fotosynthese met behulp van algen, water, licht en voedingsstoffen vormt een nieuwe basis voor o.a. de productie van biobrandstoffen en grondstoffen voor de chemische industrie. AlgaeLink leverde wereldwijd al 38 fotobioreactoren o.a. Aan de Amerikaanse overheid. Het zijn gesloten bioreactorsystemenen bieden daardoor voordelen m.b.t. de kwaliteit van de gekweekte algen en hun productiviteit. Zij zijn toepasbaar voor uiteenlopende algensoorten.
Een helder en goed gedoseerd verhaal, waarbij technische/wetenschappelijke aspecten gepresenteerd werden door een spreker die ook duidelijk blijk gaf van zakelijk/bedrijfskundig inzicht.

Dinsdag 14 april - Chirale zuivering door malen, Prof.Dr. E. Vlieg (Director Institute for Molecules and Materials, Radboud Universiteit, Nijmegen).
De complexe moleculen waaruit de levende materie is opgebouwd zijn veelal chiraal. Sinds Pasteur in 1848 de moleculaire oorsprong van de chiraliteit ontdekte zijn er verschillende methoden ontwikkeld voor de scheiding van optische isomeren. Door roeren en malen van een slurry van racemische kristallen, in aanwezigheid van een katalysator zodat de opgeloste moleculen kunnen racemiseren, blijkt de chiraliteit van de eindtoestand te sturen. Het proces is afhankelijk van de toevoeging van additieven, de kristalgrootte, de volgorde van de processtappen of de toepassing van circulair gepolariseerd licht. De resultaten geven mogelijk een verklaring van het ontstaan van de chiraliteit in de natuur, maar zijn ook van praktisch belang voor de farmaceutische industrie.
Een boeiend en toegankelijk verhaal gepresenteerd door een deskundige spreker.

Dinsdag 10 mei - Colostrum, een echt natuurproduct als alternatief voor antibiotica en corticosteroïden, Dr. C.J.M. Arts (Directeur Arts Food Products VOF, Den Bosch).
Colostrum, ook bekend onder de naam biest, is de eerste melk van een koe die wordt verkregen direct na het kalveren. Gedurende de eerste 12 uur na het kalveren bevat het colostrum de hoogste concentraties aan immuunglobulinen, antibacteriële en antivirale componenten, groeifactoren en vele andere. Lactoferrine, lactoperoxidase en IgA verhogen de weerstand tegen ongewenste bacteriën en schimmels. Ook het PRP (Proline-Rich-Peptide) heeft een gunstig effect op de immuunbalans. Het deel van het colostrum dat niet wordt gebruikt voor de kalveren wordt verwerkt tot colostrum poeder voor veterinaire en humane toepassingen.
Een verhaal voor de liefhebber op enthousiaste wijze gepresenteerd door een spreker met ook de nodige aandacht voor anecdotes.
Woensdag 22 juni - Excursie naar The Maastricht Forensic Intstute, Chemelot Campus te Geleen, Drs. S. Huntjens (Directeur TMFI).
Tijdens een algemene introductie kwamen aan bod: het ontstaan van het TMFI, organisatie, aard der werkzaamheden, typen onderzoek, relatie tot DSM. Vervolgens vond er een rondleiding plaats langs/door de verschillende labzalen (XRF, microscopie, spectroscopie, GCMS). Een en ander werd afgesloten met een plenaire discussie.
Een boeiende en leerzame middag, waarna een afsluiting met koffie en een puntje Limburgse vlaai niet zou hebben misstaan.

Dinsdag 13 september - Beleving met een smaakje, Prof.Dr. G. Smit (NIZO R&D Ede / Universiteit Wageningen).
Wederom sloeg het “noodlot” toe, de spreker bleek in dienst te zijn getreden bij Valio Oy pääkonttori (Valio Ltd) te
Helsinki (!) zonder  zich af te melden voor zijn BCK lezing.
Vanwege de korte termijn werd het programma ingevuld door Tom Gribnau (voorzitter BCK)  met “Speurtocht naar een Heilige (St. Probus) - Een chemicus analyseert de historie”. Een zoektocht naar de herkomst, en de geschiedenis, van een relikwie van de Heilige Probus uitgestald op het rechter zijaltaar van de St. Luciakerk te Ravenstein, met een verrassende ontknoping.
Een wel analytisch, maar niet chemisch verhaal, voor de liefhebber van historisch speurwerk/bronnenonderzoek.

Dinsdag 11 oktober - Geneesmiddelen in de Oudheid, leads voor nieuwe geneesmiddelen?, em. Prof.Dr. M.B. Groen (Organon Oss / VU Amsterdam).
De laatste 20-30 jaar zijn er grote doorbraken geweest op het gebied van de biochemie en moleculaire biologie (recombinant-DNA, eiwitsequencing, eiwitkristallografie, opheldering menselijk genoom) en op het gebied van computerisering en automatisering (high-througput screening, combinatorial chemistry, structure based drug design). Dit heeft echter niet geleid tot een duidelijke toename van het aantal nieuwe geneesmiddelen. Wellicht biedt de geneeskunde uit de Oudheid enigermate een alternatief.  In de huidige westerse wereld wordt relatief weinig aandacht besteed aan natuurstoffen en de exploratie van historische bronnen. Dit in tegenstelling tot nog steeds gebruikte traditionele geneesmiddelen en/of een wederopstanding ervan. ”De lezing wordt  afgesloten met een onvoltooide “case history” van een mogelijke vorm van orale anticonceptie uit de Romeinse tijd.
Een kleurrijk geïllustreerde en boeiende lezing, waarbij een organisch chemicus “in hart en nieren” de ogen (her)opent voor historie en plantenrijk.

Dinsdag 8 november - Immunotherapeutica en Synthetische Peptiden, em. Prof.Dr. R.H. Meloen (Universiteit Utrecht / Cofounder en CSO Pepscan Systemns B.V., Lelystad).
Immunotherapeutica voor kanker zijn vaccins of monoclonale antilichamen. In tegenstelling tot de klassieke therapeutica  zijn zij specifiek werkend en worden gekenmerkt door relatief weinig bijwerkingen. Ondanks intensief onderzoek zijn er tot op heden slechts twee kankervaccins recent op de markt gekomen. De kennis van de ontwikkeling van kanker op moleculair niveau heeft nu pas het stadium bereikt waarin zeer specifieke benaderingen mogelijk zijn. De immunotherapiën die zich het snelst ontwikkelen zijn gebaseerd op het toepassen van monoclonale antilichamen gericht tegen eiwitreceptoren of de bijbehorende liganden. De ontwikkeling van therapeutische vaccins staat nog in de kinderschoenen.
Een interessante en gedegen voordracht door een spreker die in vele finesses van het kankeronderzoek thuis is, en van zijn toehoorders  een niet aflatende gespannen aandacht voor vele details vraagt.

Dinsdag 13 december - Het geheim van Stradivarius, Edwin Reinold (musicus / gitaarbouwer, Amsterdam).
Musici spreken de naam van de vioolbouwer Antonius Stradivarius (Antonio Stradivari; 1644-1737) altijd met respect uit. Het geheim van zijn sublieme instrumenten houdt al generaties onderzoekers in de ban. Hoe slaagde deze ambachtsman uit Cremona erin zulke violen te bouwen? De spreker onderzocht tal van factoren die te maken konden hebben met de geluidkwaliteit van snaarinstrumenten. Met behulp van electronenmicroscoop en CT-scanner werd meer inzicht verkregen in houtstructuur en chemische samenstelling van de laklaag. De actualiteit van dit onderzoek wordt nog benadrukt door recente (web)litteratuur:
• “Fungus violin out-tones the legendary Stradivarius”
• “Highly resonant wood could be commercially produced for Stradivarius-quality "fungus violins"
• “The nature of the extraordinary finish of Stradivari’s instruments” (Angewandte Chemie, Int. Ed. 49, 2010, 197-201)
• “Mineral preservatives in the wood of Stradivari and Guarneri”
• “A comparison of wood density between classical Cremonese and modern violins”.
Een enthousiaste presentatie door een spreker met liefde voor zijn vak, met een extra cachet door vioolspel op een negental verschillende typen instrumenten door de violist Rudolf Notrott. Een waardige  en speciale afsluiting van het BCK seizoen 2011!

• Het totaal aantal leden op 31.12.2012 bedroeg 67.
• Het bestuur bestond uit Dr. T.C.J. Gribnau (voorzitter), Dr. E. Kellenbach (secretaris), Dr. I.M.L. Jöbses (penningmeester) en  Dr. C. Arts.
• Er waren 9 reguliere avondbijeenkomsten, de tweede voorafgegaan door de Jaarvergadering. Het gemiddeld aantal deelnemers was 19 (minimum: 14, maximum 26).
• Er was een excursie naar het Hoogovens Museum te IJmuiden/Beverwijk (gastheer: Ir. Eddi Suman). Het aantal deelnemers bedroeg 20.
• Er vond 1 bestuursvergadering plaats. De selectie van de lezingen/sprekers voor het programma van 2012 werd via e-mailwisseling/scorelijst gemaakt. De voorzitter nam deel aan het jaarlijkse KNCV Kring Overleg.

 

 

Dinsdag 24 januari - Presentaties van docenten en studenten van de AVANS Hogeschool te Den Bosch

Twee docenten (Dr. Ewold Dijk en Dr. Ben de Rooij) gaven, respectievelijk, een lezing over ‘Het onderwijs van de Academie voor de technologie van Gezondheid en Milieu’ en ‘De rol van het Lectoraat Analaysetechnieken in de Life Sciences’. Hierna volgende een presentatie van de studenten Ena van der Aa en Eline van den Berg over hun project m.b.t. Forensisch onderzoek naar de herkomst van een (gefingeerde) dreigbrief op aan de hand van o.a. analytisch onderzoek van ballpoint inkt.

Een interessante bijeenkomst die een goed beeld gaf van het huidige onderwijsprogramma chemie aan de AVANS Hogeschool te  Den Bosch.

 

Dinsdag 13 maart - Jaarvergadering - Waarom worden de dingen alsmaar complexer?,  Prof. Dr. Ir. J. De Swaan

Arons (em. TU Delft).

Er werd gedetailleerd ingegaan op de mogelijke rol van de thermodyamica in de toenemende complexiteit van systemen en organisaties. Met name de toepassing van de tweede hoofdwet op levensprocessen (biochemie, metabolisme) - geïnspireerd op de publikatie “La Thermodynamique de la Vie” van Nobelprijswinnaar Ilya Prigogine - had zijn voorkeur.

Een boeiend betoog van een spreker met een gedegen wetenschappelijke/technische achtergrond (TU Delft, Shell) die zijn blik verruimd heeft richting de biochemie/levenswetenschappen.

 

Dinsdag 10 april - Brongerichte verwerking én terugwinning van fosfaat en stikstof uit  urine, Ing. M. Wilschut MBA

(SaNiPhos / Aannemingsbedrijf Midden Betuwe N.V. - GMB).

Brongerichte inzameling, verwerking én terugwinning van o.a. fosfaat en stikstof uit urine levert een bijdrage aan de inrichting van een duurzame waterketen. Daarnaast vormt de verwijdering van resten geneesmiddelen (en hun afbraakprodukten), voorafgaand aan lozing van het afvalwater op oppervlaktewater, een toenemend probleem.

De spreker gaf een heldere “no nonsense” kijk op de aanpak van afvalwaterzuivering waarbij de chemisch/technische mogelijkheden duidelijk toetste aan de (economische) realiteit van alledag.

 

Dinsdag 24 april - Zelfherstellende materialen - droom of realiteit?, Dr. H.R. Fischer (TNO Industrie en Techniek,

Eindhoven).

In polymeren/polymere lagen kan kan door slimme combinatie van inbouw van chemisch reactieve groepen, al dan niet in combinatie het activeren van fysisch chemische effecten, een zekere mate van zelfherstellend vermogen gerealiseerd worden. Het meest sprekende voorbeeld is het spontane herstel van coatingslagen die dienen ter bescherming van metaaloppervlakken (auto’s, vliegtuigen, ruimtecapsules). Dit werd toegelicht aan de hand van diverse prakrijkvoorbeelden.

Een degelijk verhaal van een deskundige spreker .

 

Dinsdag 8 mei - Molecular Biosensors for Medical Diagnostics - Magnetic Biosensors, Prof.Dr. W.J. Prins (Philips

Corporate Technologies, Research Molecular Diagnostics , Philips /TU Eindhoven).

Een blik op de moderne instrumentele in-vitro diagnostiek, met speciale aandacht voor “point-of-care testing” waarvoor Philips Research/Philips Healthcare/Biocartis apparatuur en disposables ontwikkelt die in de nabije toekomst geïntroduceerd zullen gaan worden. Met een combinatie van magnetische deeltjes, fluoresecente labels en LED detectie midden in de Philips expertise. Als extra “toegift” nog een korte uiteenzetting m.b.t. de (Philips) strategie van concept tot produkt.

Een enthousiaste en deskundige spreker, van veel markten thuis en met een heldere lijn in zijn presentatie.

 

Dinsdag 11 september -  Electrochemie bij AkzoNobel, Dr.Ir. Th. De Groot (BU  Industrial Chemicals / AkzoNobel).

Electrochemie speelt een belangrijke, maar soms wat verborgen, rol in veel chemische (bulk) processen. Electrolyse wordt op zeer grote schaal uitgevoerd. De prijsconcurrentie is uitermate groot op de bulkproducten van deze processen, waardoor de beschikbaarheid van goedkope stroom een belangrijke rol speelt en voordurend naar verbetering wordt gezocht. De electrolyze van natriumchloride geeft zowel chloor als natriumhydroxide, beide belangrijke startproducten voor de bulkindustrie. De verkleining van het chloorproces heeft ertoe geleid dat het benodigde chloor nu op de plek van verdere verwerking kan worden geproduceerd waardoor het omstreden chloortransport vanuit Delfzijl over het spoor niet langer nodig. Voorbeelden van andere, innovatieve electrochemische processen werden gegeven waarbij prijs en milieu belangrijke drivers zijn.

Een enthousiaste spreker bracht op boeiende en uitemate begrijpelijke wijze de belangrijke rol van electrochemie aan het

licht.

Dinsdag 9 oktober - Fascinerende Druppels - chemie op ‘single cell’ niveau - picoliter druppels als artificiële

cellen, Prof.Dr. W.T.S. Huck (Radboud Universiteit Nijmegen / University of Cambridge).

Wanneer we echter op moleculair niveau naar de binnenkant van een cel kijken dan valt op dat deze omgeving bijzonder sterk verschilt van een chemische reactor zoals we die kennen. De cel is helemaal vol en eiwitten kunnen zich nauwelijks bewegen. Bovendien vinden er heel veel processen tegelijkertijd plaats. Hoeveel begrijpen we eigenlijk van hoe moleculen zich gedragen in zo’n milieu binnen een cel? Deze omgeving leidt tot fundamenteel andere chemische processen.. Om dit systematisch te kunnen onderzoeken worden picoliter water in olie druppels gemaakt die worden geladen met alle componenten die nodig zijn om vanuit DNA eiwitten te maken. Deze picoliter druppels worden als kunstmatige cellen gebruikt en experimenten ermee geven nieuwe inzichten in complexe biochemische reakties in de cel.

Een intrigerend verhaal  waar  al gauw blijkt dat de standaard kennis van chemische evenwicht systemen bij “oneindige verdunning” volslagen onbruikbaar is. Een excellente spreker die zijn “Cambridge achtergrond” , KNAW lidmaatschap en VICI prijs ten volle waarmaakt.

 

Dinsdag 13 november - Visualisatie in techniek en wetenschap - multimedia, Dr.Ir. E.P. Verdults (Kennis in Beeld,

Delft).

Een werktuigbouwkundig ingenieur met afstudeerrichting baggertechniek , en gepromoveerd op het ontwerp van een bestuurbare chrirurgische botboor, specialiseerde zich in de visualisatie van techniek en wetenschap t.b.v. wetenschappelijke litteratuur en audiovisuele media.

Een enthousiaste en enrgieke spreker, die op de meest uiteenlopende terreinen van wetenschap en techniek prachtige voorbeelden liet zien van zijn illustratietechnieken in beeld en woord. Een lust voor oog en oor!

 

Dinsdag 11 december - (Bio)chemie en toepassing van insect feromonen, Dr.Ir. F.C. Griepink (PHEROBANK,

Wageningen).

Geur is voor veel insecten de belangrijkste wijze van communiceren. Zonder de juiste “deo” zal een vrouwtjesmot geen mannetje kunnen bekoren. Tegelijkertijd zal het mannetje de juiste geur niet kunnen weerstaan. Maar ook in het aantrekkende, of afstotende, effect tussen insecten en ook andere dieren en gewassen spelen feromonen een wezenlijke rol. Veelal gaat het om een mengsel van verschillende feromonen in een variërende verhouding. Deze verhoding kan zelfs sterk afhankelijk zijn van de geografische locoatie. De extreem lage concentraties die al voldoende zijn zorgen voor de nodige uitdagingen bij isolatie en identificatie van deze verbindingen. Ook bij de verspreiding van synthetische feromonen, zoals bij bestrijding van insectenplagen in land en tuinbouw en bij de teelt van andere gewassen b.v. katoen) dient daarom van speciale technieken gebruik te worden gemaakt. Synthese, zuivering en analyse vragen de nodige expertise m.b.t. De organische chemie en (bio-)analytische instrumentele technieken. Produktie op gram-kilogram schaal behoort tot de mogelijkheden van Pherobank. Het is een bedrijf dat tot de top behoort in deze sector met name ook door zijn breed scala aan leverbare feromonen.

Een uiterst boeiende presentatie voor zowel biologisch als organisch/analytisch chemisch geïnteresseerden, door een spreker  met grote kennis en deskundigheid zowel wat betreft de theoretische als praktische aspecten van productie en toepassing van deze intrigerende verbindingen.

 

• Het totaal aantal leden op 31.12.2013  bedroeg 69.
• Het bestuur bestond uit Dr. T.C.J. Gribnau (voorzitter), Ing. A. Benders (secretaris), Dr. I.M.L. Jöbses (penningmeester) en  Dr. C. Arts. Ton Benders is m.i.v.19.02.2013 opgevolgd als secretaris.
• Er waren 9 reguliere avond bijeenkomsten, de tweede voorafgegaan door de Jaarvergadering. Het gemiddeld aantal deelnemers was 19 (minimum: 14, maximum ).
• Op dinsdag 11 Juni was er een excursie naar Het Instituut voor Moleculen en Materialen (IMM)/ Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI), met een inleiding over het Chemie Curriculum anno 2013 en bezoek aan het Huygens Gebouw, het NMR Paviljoen, het Hogeveldmagneetlaboratorium, het Nanolaboratorium en de Vrije Electronenlaser. Het aantal deelnemers bedroeg 26.
  Onder leiding van Prof. F. Rutjes werden er door hem zelf en diverse FNWI medewerkers uitstekende presentaties verzorgd in combinatie met een indrukwekkend bezoek aan de diverse faciliteiten. Het geheel werd afgesloten met een drankje/hapje aangeboden door het FNWI. Zeer de moeite waard!
• Er vond 1 bestuursvergadering plaats. De selectie van de lezingen/sprekers voor het programma van 2013 werd gemaakt op basis van een onderwerpen/scorelijst uit 2012 en en aantal nieuwe mogelijkheden.
• De voorzitter was in 2012 verhinderd deel te nemen aan het Kringoverleg van de KNCV in februari. Op 30.01.2014 is het volgende overleg gepand.

 

Dinsdag 22 Januari - Wat is Materie?, Drs. J. Louwes (Fontys Hogescholen, Lerarenopleiding natuurkunde).

De spreker gaf een uitgebreid overzicht van de speurtocht naar de stamboom van de elementaire bouwstenen van de materie. Deze zijn geclassificeerd op hun interactie met de 4 krachtvelden. De deeltjes zijn ingedeeld op massa, spin, lading en exotische kenmerken als ‘tover’ en ‘vreemd’. In totaal werden de eigenschappen van de ongeveer 40(!) nu bekende deeltjes toegelicht en er werd dieper ingegaan op de samenstelling van fotonen, protonen en neutronen.

Een gedegen verhaal, maar er werd wel wissel getrokken op de voorkennis en het geduld van de toehoorders.
 

Dinsdag 19 Februari - korte Jaarvergadering - Moderne beeldvormende technieken t.b.v. De medische diagnostiek, Dr. Ir. J. Tuithof (em. Philips Medical Systems Best).

Een kort overzicht over de de wereldwijde gezondheidszorg tot en met de markt voor diagnostische, beeldvormende apparatuur werd gevolgd door een uitleg over de meetprincipes van diverse technieken en hun toepassingen: Röntgen, Computer Tomografie (CT), Ultrasound, Gamma-camera’s in combinatie met radioactieve merkers, Positronemissie tomografie (PET scan) en de combinatie van PET en CT. Uitgebreid werd ingegaan op Magnetic Resonance Imaging (MRI). Steeds grotere magneetvelden en geavanceerde programmatuur geven verbluffende resultaten.

Een enthousiaste en deskundige spreker met een lange staat van dienst binnen Philips en tal van octrooien op zijn naam. Hij had duidelijk nog veel meer kunnen vertellen maar had oog voor een juiste dosering.

 

Dinsdag 12 Maart - BioNovion / Een nieuwe Biotech op het Pivot Park in Oss, Dr. W. Olijve (CEO BioNovion, VP R&D Organon).

De vraag werd aan de orde gesteld of het klassieke model van de farmaceutische industrie (van R&D tot en met produktie en marketing) nog wel houdbaar is. Steeds vaker komen fundamentele innovaties voort uit de samenwerking tussen kleine research ondernemingen en universitaire laboratoria. BioNovion is daar een duidelijk voorbeeld van. Het bedrijf richt zich op de ontwikkeling van therapeutische, monoklonale antistoffen op het grensvlak van oncologie en immunologie, in een nauwe samenwerking met het NKI, AMC en UMCG.

Het wetenschappelijk en zakelijk inzicht van de spreker stond garant voor een boeiende presentatie. Bovendien werd duidelijk dat er aan een CEO nog andere eisen worden gesteld dan alleen wetenschappelijke, maar dat een gecombineerde bagage te verkiezen valt.

 

Dinsdag 9 April - Naar een groene economie / Van globale visie naar nationale strategie en lokale actie, Prof. Dr. A. Bruggink (R&D DSM, em. Radboud Universiteit Nijmegen).

De lezing probeerde een antwoord te geven  op de centrale vraag wat momenteel de meest gangbare visie is op de oplossing van van het mondiale energie en klimaat vraagstuk, en wat daarbij de mogelijkheden en kansen van Nederland zijn. Electriciteit wordt gezien als de belangrijkste energiedrager van de toekomst. Groene biomassa kan daarbij indirect een belangrijke rol spelen. Maar de sterke zuivelsector in Nederland, aangevuld met de expertise op agrarisch gebied, scheppen unieke kansen om groene biomassa naast voedselbron ook te gebruiken voor hoogwaardige chemische toepassingen. Een aangepaste wet en regelgeving, en een juist politiek beleid, vormen de voorwaarden om het geheel een succes te laten worden.

Een flamboyante spreker met een grote kennuis van zaken die de toehoorders tijdens de gehele presentatie weet te boeien en die de discussie niet schuwt.

 

Dinsdag 14 Mei - Peptides / structure, function, design, synthesis and therapeutic applications, Dr. N. Martin (Assistent Prof., Dept. Medicinal Chemistry and Chemical Biology, Utrecht University).

Aan de hand van sprekende voorbeelden uit de natuur werd hgeschetst tot welke buitengewone prestaties peptiden in staat zijn. De draden van spinnen zijn sterker dan Kevlar, en het gif van bijvoorbeeld een cobra is zéér dodelijk. In het tweede gedeelte de presentatie werd ingegaan op de nieuwe mogelijkheden die peptiden bieden in de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Er wordt in Utrecht o.a. onderzoek gedaan m.b.t. het modificeren van antibiotica met peptideketens om antwoorden te vinden op het toenemende gevaar van resistentie van bacteriën tegen bestaande antibiotica.

Een boeiende voordracht in het Engels door een ter zake kundige spreker waar zowel biologen als (peptide)chemici zich zeker bij thuisvoelen.

 

Dinsdag 10 September - Shell Biofuels, Dr. C. Schaven (Biorefining Platform Leader, Shell Global Solutions Int. B.V.).

In de komende decaden heeft de wereld aanzienlijke hoeveelheden energie nodig om de groei van de bevolking, de economische groei en een verbeterde levensstandaard mogelijk te maken. Biobrandstoffen bieden een aantrekkelijk alternatief voor aardolieprodukten, met name als ze gebaseerd zijn op hernieuwbare agrarische grondstoffen als oogstafval. De omzetting van lignocellulose bevattende afval of niet eetbare gewassen heeft de voorkeur boven die van maïs en suikkerriet, maar is wel aanzienlijk complexer. Shell is met eigen R&D, en in samenwerking met academische partners en research consoartia zoals BIOCOUP en CathchBio actief in het exploreren van alternatieve proces routes en technologieën.

Een verhaal dat, ondanks de voorkeur van de spreker, eigenlijk beter in het Engels had kunnen worden gehouden. Een gemis aan echte chemische / procestechnische diepgang deden wel afbreuk aan de presentatie, waarvan op grond van Shell’s naam meer had mogen worden verwacht.

 

Dinsdag 8 oktober - ISOBIONICS Innovative creators of natural Flavour and fragrance ingredients, Ing. J. Kierkels (Project Manager Biotechnology, ISOBIONICS).

Deze lezing kwam in de plaats van die van Prof. Dr. Ir. J. Crompvoets (Geografische informatiesystemen en lucht-/bodem-/waterkwaliteit), vanwege plotseling afzeggen door deze spreker.

Een uitermate boeiend verhaal over hoe een biotechnologische start-up vanuit, en in samenwerking met, de farmaceutische divisie van DSM. Een gezamenlijk ontwikkeld microorganisme, met extra ingebrachte genen, dient als platform voor de productie van terpenen uit suikers. Met de productie van nootkatoon en valenceen (geurstoffen) heeft ISOBIONICS de technologie bewezen. Het vel lucratievere bèta-elemeen kan een factor 50 voordeliger worden geproduceerd dan op basis van de extractie uit plantenwortels (Curcuma wenyajin).

Een schitterende presentatie door een energieke spreker die grondige organisch-chemische en biotechnologische kennis combineerde met helder zakelijk inzicht. Mede door de levendige discussie tijdens en na de lezing gingen spreker en toehoorders voldaan huiswaarts.

 

Dinsdag 12 November - From Metabolomics to natural deep Eutectic Solvents, Dr. Young Hae Choi (Natural Products Laboratory, Institute of Biology, Leiden Unversity).

In de introductie werd uitgelegd wat eutectische oplosmiddelen zijn en waarom schijnbaar water onoplosbare stoffen in plantencellen toch kunnen oplossen. Vervolgens kwam het fenomeen metabolomics aan bod, ingewikkelde chemische processen waarbij  metabolieten betrokken zijn. NMR onderzoek  onderzoek, in combinatie met multivariabele analyses, maken het mogelijk is om in plantencellen individuele moleculen te detecteren en te identificeren in een pool van wel honderden verschillende moleculen zonder ze vooraf eerst van elkaar te scheiden; een zogenaamde holistische aanpak. Dit onderzoek kan leiden tot een beter begrip waarom de ene plant beter resistent is tegen ziekten dan een ander.

Het was een boeiende avond, of zoals Dr. Young Hae Choi van de Universiteit van Leiden het zelf noemde, een "gezellige" lezing over eutectische oplosimiddelen en metabolomics.

 

Dinsdag 10 December - Bioaffinity mass spectrometry for the detection of emerging contaminants in the food chain, Prof. Dr. Ir. M. W. F. Nielen RIKILT / Wageningen University-Laboratory of Organic Chemistry).

Er werd een systematisch overzicht gegeven van de diverse soorten contaminanten waarmee voedselproducenten en keurings instanties te maken hebben. Vervolgens passeerde een heel scala aan instrumentele analytische techieken de revue, waarbij zowel de meetpriincipes zelf alsook diverse toepassing aan bod kwamen. De grote vooruitgang die reeds geboekt was door de introductie van immunoaffiniteitstechnieken zoals RIA en Elisa is nog aanzienlijk vergroot door de toepassing van HPLC en GLC in combinatie met massaspectrometrie (MS). Verdere verfijning door het gebruik van triple quadrupole MS apparatuur en time-of-flight (TOF) MS maken de simultane kwantitatieve analyse van groepen van analoge verbindingen mogelijk en zelfs in extreem korte analysetijden. “Bioactivity-directed chemical identification” geeft nog een extra sprong voorwaarts bij de detectie van onbekend-aanwezige (on)bekende contaminanten.

Een zeer deskundige, enthousiaste spreker die de toehoorders -- mede door een deels interactieve presentatie -- van begin tot eind wist te boeien. Een helder overzicht over een ongelooflijk groot en gedetailleerd gebied, verlevendigd door een actieve discussie tijdens en na de lezing.